Battaglia di Lissa e Vincenzo Vianello

On colpo soło partìo da łe nave Austro-Venete el ciapa in pién ła santa barbara de ła nave itałiana “Palestro”. Sta chi inte on àtimo ła và bàso inte’l mar portàndose drio 250 fra ofisiałi e marineri.

Xe so chel momento che, ne conta łe crònache, da tuti i equipaji Istro-Veneti parte forte e in continuasión el sìgo “VIVA SAN MARCO!!”, a demostrasión de l’orgojo de èsar i eredi degni de łe tante vitorie sóto el miłenario Gonfałón Marciano; a sto qua i ghe dèdica ła nova inprexa glorioxa.

Ste poche righe łe ne conta de i ùltimi momenti de ła gliorioxa Bataja de Lissa, che ła se xe tegnésta el 20 de łujo del 1866; propio inte’l 1866 co ła Itałia ła xera drio atacàr ła popołasión Veneta pa portarla rento de queło che’l deventarà poco dopo el “Regno d’Italia”.

Ma sol 1866 no ghe xe stà gnanca na vitoria itałiana, ansi ła parte pì inportante de ła goera ła xe stà Lissa, indove propio ła marineria Istro-Veneta ła ga vinto sora queła itałiana.

Pochi méxi prima, el 24 de jugno del 1866, i Veneti, che i faxeva parte de l’exèrsito ostrìaco, i gheva vìnso anca par tèra contro łe trupe itałiane, che łe xera comandà da el re Vittorio Emanuele II e da Alfonso Lamarmora, inte ła bataja famoxa de Custoza.

A Lissa i se gà batésto par mar el 20 de łujo.

Ła marina miłitar ostrìaca ła xera stà mésa in pie inte’l 1797 e el nome el faxeva capìr tante robe: “Oesterreich-Venezianische Marine” (Imperial e Rèja Veneta Marina).

Equipaji e ofisiałi i vegneva praticamente tuti da ła area veneta de l’Inpero (veneti in senso stréto, Jułiani, Istriani e Dàlmati, popołi fradèi che i xera on mucio tacà a ła Serenìsima, no stemo desmentegàrseło) e i pochi “foresti” i gheva fato sue łe tradisión marinere, miłitari, culturałi e stòreghe.

Guido Piovene, el intełetual grando Veneto del novesento, el xera convinto che Lissa ła sia stà ła ùltima granda vitoria de ła marina Veneta-adriàdega.

I novi marineri difati i vegneva ‘ncora reclutà inte ła area Veneta de l’Inpero dei Asburgo, no de sicuro da łe rejon de montagna, e el veneto el sitàva èsar ła łengoa che se doprava senpre; ła doprava anca el amirajo Wilhelm von Tegetthoff che’l gaveva studià (come tuti st’altri ofisiałi) inte’l Cołejo Marino de Venezia (Arsenàl) e che’l xera stà “costretto” a parlar Veneto da quando che xera tacà ła so cariera, pa farse intèndar da i vari equipaji. La łengoa Veneta ła gà jutà on mucio de sicuro a far crésar ła unión e a far grupo fra i equipaji.

E pa intèdar co che fòrsa i gà conbatésto i Veneti contro de ła invaxión itałiana basta recordàr łe onoreficense che Vièna ghe gà dà: fra sta qua ghe xe na medaja de oro a Vincenzo Vianello de Pełestrina ciamà “El Gratón”, timoniér de ła “Ferdinand Maximillian” che ła gà speronà el “Re d’Italia”. N’altra medaja de oro ła xe stà dà a Tommaso Penzo de Ciòxa dito “Ociai”.

Ai marineri Venesiani xe stà dà 43 medaje de arjento, quatro ai Rodijini, sie a quei de Udine.

I marineri Veneti in cheła bataja i xe riusìi a procurarghe a ła Marina Italiana el colpo pì duro che on Stato el podése subìr inte na goera: insieme a ła sconfìta miłitàr, al sìgo de “Viva San Marco” ła marinerìa Veneta ła ghe gà portà via a ła Amiraja itałiana ła bandiera de goera, e cusìta pa 100 àni ogni marinèr itałian el ga dovésto portàr i segni del łuto so ła so divixa.

Altro che contentésa co xe rivà i “liberatori” itałiani, inte’l 1866 in Veneto ła unica contentésa che ghe xera fra el nostro Popoło ła xe rivà co ghemo vinto i itałiani: prima a Custoza via tèra e dopo a Lissa via mar.

El tricołor itałian inte’l 1866 pai Veneti el xe stà soło che on botìn de goera conquistà inte ła Bataja de Lissa.

Pasà ła bataglia xe restà famoxe łe parołe de el Amirajo ostriaco Von Tegetthoff riferìe ai marineri Istro-Veneti che proprio eło el gaveva comandà a Lissa, inte’l so raporto al Kaiser: “Òmani de fèro so nave de łegno, i gà vinso òmani de łegno so nave de fèro!”.

E bełe ciare łe xe stà anca łe parołe dite da Napoleon III, inperator de i Fransexi, che parlando de i Savoja el ga dito: “Ncora na bataja persa e i me dimanderà Pariji”.

Ma ła storia tante volte ła xe strana e no se pol imajinàrse come che ła và finire: pochi mexi dopo de ła vitoria de Custoza e de queła de Lissa el Popoło Veneto el ga dovésto, co on plebisito trufa (cofà che i ło ciama ła majoransa de i stòreghi, o “plebiscito burletta” cofà che el preferìva ciamarlo Indro Montanelli), a pasàre co tute łe so tère sóto de ła Itałia.

Al dì de uncó, dopo poco pì de 140 àni, łe inprese de tuti chei veneti vałoroxi che i se gà batésto par mar a Lissa łe resta ‘ncora vive inte ła nostra storia e no se pol scansełàr ła imajine de l’Amirajo Tegetthoff che, davanti a ła nave amiraja “Re d’Italia”, el se volta verso Vincenzo Vianello de Pełestrina sigàndoghe “…daghe dòso, Nino, che ła ciapemo”