PLEBISCITO.EU | PNV. Press News Veneto

De spirito batajero e de caràtere miłitar, i ło gà mandà a studiar i clàsici par niente, parché a łu ghe piaxeva de pì  łe storie de bataje e stratejìe e cusìta el se xe aruołà inte łe armate venete.

Màsa ciapà da łe arme no el se gà mai maridà.

La so vita se pol dirla tuta so na fraxe, che ła xera anca scrivésta so ła só gałera: “in certamine prima”, primo inte ła bataja.

El jera on xóvane marinero inte i àni 30 del 17° secoło, ma co’l scumisiar de ła goera contro i turchi inte’l 1645, el rièse a sfogàr i so istinti a tiràr fora ben łe capasità miłitari che’l gavea rento de eło.

Na volta che xe ndà praticamente perdésta ła ixoła de Creta, a i veneti ghe resta sol che ła capital Candia, che dopo na s-cianta ła vien asedià da i nemighi.

El vien fato Comandante de łe fòrse de tera de ła sità par dó volte (1646–1661 e 1667–1669). El Comandante veneto el ne conta anca na storia che ła par inposìbiłe. Pochi soldài oltramarini veneti, i famoxi s-ciavoni, sensa arme ma sol che co pugni e co peadóni,  i rièse far scanpar on rejimento de turchi ben armà che’l gavea pena roto on schieramento de mersenari todeschi al soldo de ła miłisia veneta.

Le bataje łe gavea ridoto ła sità a on grumo de rovinàsi e inpinìo i simiteri miłitari de ła ixoła co varie dexine de mejari de morti sensa che canbiàse gnente.

A ła Repùblica Veneta sta goera ła ghe xe costà, soło che inte’l 1668, soi 4 miłioni e mexo de ducati, na roba inpresionante a chel tenpo.

El 6 de setenbre del 1669, visto chel no’l podeva pì rexìstar e visto che rivava pochi schei asà da st’altri Stati europei, el Morosini el firma na paxe co’l nemigo.

Ramai łe trupe venete łe xera restà soło co 3.000 òmani e i rejimenti todeschi, maltexi, fransexi e del stato pontifìsio i xera drio pa scanpàr, anca se ła popołasión łi suplicava de restàr. Ła sità ła vien dà in man ai nemighi, ma el comandante veneto el se tien łe fortése visìn ła ixoła. Sta capitołasión ła xe stà onorevołe e piena de gloria par i veneti visto che i gà podésto portarse via ła so artijerìa, conservar in Creta łe fortése de La Suda, Spinałonga e Carabusa e i turchi i ghe dava indrìo Clissa in Dalmasia; in pì i musulmani i se gavea impegnà de no ndar rento a ła sità prima de 12 dì, łasando partìr tuti quei che i vołeva ndar via. Tuta ła popołasión ła gà vołesto ndar via co łe trupe venete e co i turchi i xe ndà rento a Candia i gà catà sol che dó preti grèsi, tri ebrei e na pora vecia.

Co i veneti i xe ndà via dal fronte de Candia tuti i Stati europei i xe restà a boca verta.

Ła gran autonomia e i schei butài via i ghe xe costà on procèso inte’l 1670 pa insubordinasión e apropriasión indèbita, anca se’l ghe ne xe vegnesto fora néto.

Finìa ła goera, co ła spece de calma che xe vegnesta fora dopo, i ło trasferìse pa na s-cianta inte ła Patria del Friułi. Pareva che fùse el scominsio del só conjedo pasà ła xeventù piena de sucèsi e priviłeji, ma a ła Republica, anca se ciapà co łe bonbe cofà economia e fòrsa miłitàr, no ghe xe ndà ben łe carte del 1669 e ła ghe ciapa rento quando che ła Turchia ła fa goera a i Ostrìasi inte’l 1683; cusìta i mete in pie na flota par far vendeta dei afronti veci.

El Morosini el vien de bota nominà capo de ła Armada Veneta.

Inte i àni che xe vegnésti vanti (1683-1687) el ga vinso on mucio de volte drio man, rivando a minaciàr el perno de l’Inpero turco inte’l Mar Mediteraneo.

El se gà inventà nóvi modi pa far sbarcàr i Fanti da Mar e, senpre so sto periodo, el gà méso in pie anca el famoxo Rejimento Veneto Real, indove Real stava par “el mejo de tuti”.

El ga avésto on mucio de sucèsi e so sta maniera el gà conquistà tuta ła Morea (el Pełoponéxo de uncó).

Inte’l 1684 el ciapa ła ixoła de Santa Maura; inte’l 1685 el fa sua Corone e ła Maina; inte’l 1686, co’l só secondo Konigsmark, on svedexe al servìsio de ła Veneta Republica, el se ciapa Navarino, Modone, Argo, Nauplia; inte’l 1687 tuta ła Morea, fora che Monemvasia e Mistrà, ła xera in man sua. Dopo pò el deventa parón de Patraso, de Lepanto, de Corinto e de Atene.

Intanto che i jera drio asediar Atene, on colpo desgrasià de canón sparà da i venesiani el gà desfà na parte del Partenon, che’l xera doprà da i turchi cofà polveriera. El comandante Morosini, che el amava łe robe bełe e l’arte, cofà tuti i veneti, el ghe resta on mucio małe.

Sol 1687, pa tuti i meriti ciapà sol canpo de bataja, el Senato venesiàn el ghe dà, roba che no xera mai sucedésta prima e che mai se ripetarà, el titoło de Peloponexìaco e insieme on busto in bronzo in onore suo (na roba che xera vietà inte ła nostra Republica pa chi che xera ncora vivi e on mucio rara pa i morti).

El 3 de april del 1688 el xe stà fato Doxe.

On fià de tenpo dopo el xe tornà de novo a far goera, fin rivar ormai vecio a małarse; cusìta el xe stà portà inte ła sità del Pełoponéxo Nauplia, indove che’l xe morto el 6 de xenaro del 1694.

Le miłìsie dei turchi, nemighe de tante bataje fate contro el gran Eroe Veneto, łe ga vołésto farghe i onori e, cofà on omajo, al só funerałe i gà sparà a salve da łe só nave.