Paolo Sarpi

Co xera drio pa finìr el XVI sècoło xe rivà a Venesia problemi nóvi che nisuni se spetava. Stavolta no ghe centrava mia i turchi ma, roba strana, el Papa, che’l se gaveva méso a dar problemi al Governo veneto.

A tacar béga xera łe dó difarenti idee połitiche, pì che rełijóxe, dato che a Venesia ła questión rełijoxa ła xera portà vanti in maniera difarente da queła połitica. Ste dó fasión, anca se ogni óna pa conto suo, łe gaveva on propòxito conpagno: sora ogni roba e pa prima roba stava el ben e ła sicurésa de ła Serenìsima.

Ła vocasiòn de ła sità de far comèrso, raìxa prima de ła só potensa e de ła só grandésa, ła gaveva senpre portà a èsar vèrta a tuti e a tuto el mondo, tołerante anca e pa fòrsa co st’altre rełijón. Turchi, ebrei e catòłisi i vivea tranquiłi in favor de on fatore soło: el comèrso.

Co ła controriforma l’aria che tirava ła xera senpre pì intołerante sora de tute łe questión, scumisiando da ła cultura, ła morałe e ła połìtica. La paura de sparìr davanti a ła rełijón protestante senpre de pì forte, ła gà canbià in poco tenpo łe regołe vegnéste fora da el Conciłio de Trento inte na vera e propia goera contro de i erètisi.

A Venesia, invése, se stanpava e se portava rento łibri che in altri posti i xera stà mési al bando da ła Santa Sede cofà łibri proibìi. I stési preti e tuti quei che i gaveva funsión łigade a ła céxa i gaveva anca łori da pagar łe tàse cofà tuti st’altri sitadini.

Pa ła Santa Sede sti fati i xera dełe vere insołense da parte de on Governo che’l se ne xera senpre sbatésto de łe continue criàde del Papa che ghe xera stà prima. Col novo secoło e col novo Papa Paolo V ła situasión ła xe dejenerà e ła crixi ła xe s-ciòpà in maniera viołenta inte’l 1605.

Venesia da na parte no ła gaveva mandà el novo patriarca, Francesco Vendramin, a Roma indove el gaveva da èsar confermà dal Papa, da st’altra ła tegneva dó preti in prexón, acuxà par na serie de colpe, tipo de aver robà, copà e provà a sedùr qualchedùn.

A sentir ste robe el Papa, che xà el xera inbestià, el se gà infurià de bruto: secondo łu, sti dó preti i gaveva da èsar procesà da on trubunal soło, quełe de ła céxa.

Idee ben difarenti el gaveva el Governo venesian: i dó i xera par prima roba sitadini venesiani e donca i gaveva da èsar judicà da łe autorità siviłi che ghe conpeteva. Xe tacà cusì łe prime minàce de interdéto che łe xe rivà par davero inte’l scumìsio del 1606.

El 6 de majo el Doge Leonardo Donà el ghe respondeva a sta scomunica e sto interdéto del Papa co on decreto dogałe indove el ghe dixeva in sostansa a tuto el clero de star indove che’l xera senpre stà e de ndar vanto co’l só laóro, riconoséndo cofà autorità sol che ła “Divina Maestà”.

Inte sta fadigoxa riafermasión de ła só autorità, e soto soto de ła só storia, el Governo dogałe el gà ciamà ła persona pì intełijente che ghe xera so chel periodo: al stòrego venesian Frà Paolo Sarpi, de l’órdene de i Servi de Maria. El 28 de xenaro del 1606, davanti a łe prime minàce del Papa de interdéto, Sarpi el xera stà nominà “consultore in iure” dal Governo dogałe che’l se gà fidà a ła só sajésa teołojico-jurìdega on mucio granda pa controbàtar łe raxón tirà fora da Paolo V.

La só disquixisión e ła só gran intełijensa de jurista-teołòjico łe xe stà łe arme on mucio bone doprà dal Governo venesjan so che’l momento on mucio difìsiłe.

Drio łe parołe, anca i fati.

Grasie al sujerimento de Sarpi, difati, xe stà mandà via da łe tère de ła Republica i jexuìti, ła “longa manus” de ła Santa Sede, ma anca i teatici e i capusìni, fin che vegneva anca łicensià el nunsio apostòłico.

Frà Sarpi so chel periodo de gran fadighe el predicava, el scriveva e el discuteva, tuto pa rèndare ciara ła distinsión fra łe questión de rełijón e quełe tenporałi, tiràndoghe aqua al mołìn oviamente del Governo veneto.

Tuta sta só atività ła ghe gà procurà in prèsa na citasión frente el Tribunal de ła Inquixisión. Co coersensa e come xe fàsiłe imajinarse, Sarpi no’l se gà mai prexentà, fregàndose de sta convocasión.

La xera na vera e propia “goera” col Papa, che ła se finirà soło co ła mediasión de ła Fransa l’àno drio, co ła vitoria morałe e połìdega de Venesia che no ła gaveva mai fato on pàso indrìo.

Inte l’apriłe del 1607 Paolo V el gà dovésto cavar via l’interdeto so ła sità. El xe stà anca l’ùltimo inte ła storia de ła Céxa.

Intanto Frà Sarpi el ndava vanto col só dovér de consułente jurìdego del Governo dogałe, sensa badarghe a łe voxi de chi che ghe dixeva de star tento parché ła só vita ła xera a ris-cio.

No ła xera soło che na voxe. El 25 de otobre del 1607, intanto che’l xera drio tornàr inte’l monastero da Pałàso Ducałe, fin che’l xera drio vegnér xo da i scałini del ponte de S. Fosca el xe stà fermà da sinque òmani e ferìo ferì da tre pugnałade al muxo e sol coło.

Na pugnałada ła gaveva ciapà ła recia de drita e ła se xera inpirà fin rento de ła ganàsa, tanto che pareva che el fùse morto.

Pa miracoło invése el xera ncora vivo e co i ghe gà mostrà el pugnal che i gaveva doprà pa sercar de coparlo, tocàndoghe ła ponta el ga dito: “A conóso el stiłe – łe uxanse – de ła Céxa Romana”.

El Governo venesian el ghe gà oferto a chel ponto na caxa in piàsa S. Marco in maniera che no’l gavése da far màsa strada da só posta. El Sarpi però, co ła so gràn umiltà e ringrasiando, el gà preferìo star inte ła paxe del so convento.